‘Satılık’ Uygurlar

Sorun ne?

Çin hükümeti, Uygur ve diğer etnik azınlık vatandaşlarının Doğu Türkistan’ın uzak batı bölgesinden Çini’n iç kesimindeki fabrikalara toplu transferini kolaylaştırdı. Güçlü koşullar altında Şiddetle zorla çalıştırılan Uygurlar, Apple, BMW, GAP, Huawei, Nike, Samsung, Sony ve Volkswagen dahil olmak üzere teknoloji, giyim ve otomotiv sektörlerinde en az 82 tanınmış küresel markanın tedarik zincirinde bulunan fabrikalarda çalışıyorlar.

Bu rapordaki bilgiler kapsamında, 2017-2019 yılları arasında Çin‘deki fabrikalarda çalıştırılmak üzere Doğu Türkistan ‘dan 80.000’den fazla Uygur’un transfer edildiğini ve bunların bir kısmının doğrudan toplama kamplarından gönderildiğini tahmin ediliyor.

Tahmin edilen rakam ihtiyatlıdır ve gerçek rakam muhtemelen çok daha yüksektir. Zorlu transfer edilen bu insanlar evinden çok uzak olan fabrikalarda, genellikle ayrılmış koğuşlarda kalıyorlar, sürekli gözetim altındalar ve ibadetleri yerine getirmesi yasaklanmış vaziyette olup, çalışma saatleri dışında düzenli Çin dili ve komünist ideoloji eğitimi alıyorlar.

Hükümet belgeleri de dahil olmak üzere çok sayıda kaynaklar, nakledilen işçilerin sınırlı hareket özgürlüğüne sahip olduğunu ve başında bir gözetleyicinin görevlendirildiğini göstermektedir.

Çin, Doğu Türkistan’daki mahkemesiz tutuklananların bulunduğu “yeniden eğitim kampları” ağından dolayı uluslararası kınamalara maruz kaldı.  Bu rapor, Çin’in azınlıkları hedefe alan sosyal kimliği yeniden oluşturma kampanyasının yeni bir aşamasını ortaya koyuyor ve Çin’deki bazı fabrikaların, küresel tedarik zincirini kirleten devlet destekli bir işgücü transferi programı kapsamında zorla çalıştırılan Uygurları kullandığına dair yeni kanıtlar ortaya koyuyor.

Çözüm nedir?

Çin hükümeti, Çin Anayasası ve iç hukukta yer alan vatandaşlık, kültür ve çalışma haklarını korumalı, Doğu Türkistan’daki Uygurlar ve diğer Müslüman azınlıklara yönelik yargısız tutukluluğa son vermeli ve tüm vatandaşların kendi çalışma ve kişisel özgürlük koşullarını serbestçe belirleyebilmelerini sağlamalıdır.

Tedarik zincirlerinde zorla çalıştırılan Uygur işçileri kullanan şirketler kendilerini, zorla çalıştırma ile yapılan ürünlerin ithalatını yasaklayan veya zorla çalıştırma tedarik zinciri risklerinin ifşa edilmesini zorunlu kılan yasaları ihlal ederken bulabilirler.

Bu raporda listelenen şirketler, sağlam ve bağımsız sosyal denetimler ve teftişler de dahil olmak üzere Çin’deki fabrika işçileri için acil ve eksiksiz insan hakları durum tespiti yapmalıdır. Bu süreçte Doğu Türkistanlı işçilerin istem dışı transferler dahil olmak üzere daha fazla zarara maruz kalmaması hayati önem taşımaktadır.

Yabancı hükümetler, işletmeler ve sivil toplum kuruluşları, Uygurların zorla çalıştırma ve yargısız tutuklamalarına son verilmesi için Çin hükümeti üzerindeki baskıyı artırma fırsatlarını değerlendirmelidir.  Bu, hükümete Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) Zorla Çalıştırma Sözleşmesi, 1930 (No. 29) ve 2014 tarihli Zorla Çalıştırma Sözleşmesi Protokolünü onaylaması için baskı yapmayı içermelidir.

Tüketiciler ve tüketici haklarını savunma kuruluşları, Çin’de üretim yapan şirketlerden, temel insan haklarına sahip çıkmalarını ve herhangi bir zorlayıcı çalışma programına suç ortağı olmadıklarını garanti altına almaları için tedarik zincirlerinde insan hakları durum tespiti yapmalarını talep etmelidir.

Genel Özet

2017’den bu yana, bir milyondan fazla Uygur ve diğer azınlık mensupları Doğu Türkistan’daki geniş bir “yeniden eğitim kampları” ağında kayboldu.

Bazı uzmanlar bunu, sistematik, hükümet önderliğinde bir kültürel soykırım programı olarak adlandırıyor. Kampların içinde, tutuklular siyasi eğitime maruz bırakılıyor, din ve kültürlerinden vazgeçmeye zorlanıyor ve Bazı durumlarda, işkenceye maruz kalıyorlar. `Dini aşırıcılıkla mücadele` adına Çinli hükümeti Uygurları etnik çoğunluk olan Han Çinlilerine dönüştürmek için çalışıyorlar.

Hükümet yetkilileri kampa kapatılan Tüm ‘eğitilenlerin’ ‘mezun olduğunu’ birçok Uygur’un şu anda Doğu Türkistan’daki fabrikalarda çalışıyor olduğunu iddia ediyor olsa da gerçekler bunun yalan olduğunu, kampın sadece şekil olarak değiştiğini gösteriyor. Raporda Verilen görselde bazı fabrikaların doğrudan “yeniden eğitim kamplarından” gönderilen Uygur işçileri çalıştırdığı görülüyor.

Avustralya Stratejik Politika Enstitüsü (ASPI), Çinin dokuz ilindeki Doğu Türkistan’dan transfer edilen Uygur işçileri kullanmakta olan 27 fabrikayı tespit etti. Bu fabrikalar, 82 tanınmış küresel markanın tedarik zincirini oluşturuyor. 2017 ile 2019 arasında en az 80.000 Uygur Doğu Türkistan’dan transfer edildi ve işgücü transferi yoluyla fabrikalara götürüldü.

Uygurların ‘Xinjiang Aid’ (援疆) “xinjiang yardımı” olarak bilinen bu iş gücü transfer programını reddetmesi mümkün olamamakla birlikte işçi olarak tam gözaltında geçen hayatında hükümet emirlerine karşı en ufak bir belirtide hemen tutuklanıp hapse atılması ya da kampa götürülmesi her an mümkün olabilmektedir.

Bu olayların en çarpıcı olanı, Doğu Türkistan’daki işçi görevlendirmelerini organize eden yerel yönetimlere ve özel komisyonculara özerk bölge hükümeti tarafından gönderilen Uygurların kişi başına bir fiyat ödeniyor olması. İş transferleri artık Çin hükümetinin “mesleki eğitim” olarak adlandırdığı “yeniden eğitim” sürecinin ayrılmaz bir parçasıdır.

2019 tarihli bir yerel yönetim çalışma raporu şöyledir: “Eğitilen her işçi grubunun bir kısmına istihdam yerleri ayarlanacak ve bir kısmı ise diğer bölgelere transfer edilecektir. İstihdam edilenlerin kapsamlı ideolojik eğitim alması ve iş yerinde zorunlu olarak kalması gerekiyor.

Bu rapor, Uygur işçilerin zorla çalıştırıldığını gösteren üç vaka çalışmasını incelemektedir.

İlk vaka çalışmasında, Çin’deki büyük küresel markaları tedarik eden fabrikaların çalışma koşulları incelenecektir. ABD şirketi Nike için ayakkabı üreten doğu Çin’deki bir fabrika, gözetleme kuleleriyle, dikenli tel çitleri ve polis koruma kutuları ile donatılmıştır. Orada çalışan Uygur işçiler, etnik Han Çinlisi meslektaşlarının aksine, tatil için eve gidemeyeceğini söylüyor.

İkinci vaka çalışmasında uluslararası spor giyim markası olan Adidas ve Fila’yı tedarik ettiğini iddia eden başka bir doğu Eyaletindeki fabrikayı inceliyoruz. Kanıtlar gösteriyor ki, bu fabrikada çalışan Uygur işçiler doğrudan Doğu Türkistan’daki toplama kamplarının birinden nakledilmiştir.

Üçüncü vaka çalışmasında, Apple ve tedarikçileri için bileşen üreten birkaç Çin fabrikasının da transfer edilen bu Uygur işçilerini kullandığını inceliyoruz. Farklı fabrikalarda çalışsa da Uygurların işindeki ortak yönü Siyasi beyin yıkamanın günlük görevlerinin en önemli bir parçası olmasıdır.

Bu araştırma raporu, açık kaynaklı Çin belgelerinden, uydu görüntü analizinden, akademik araştırma ve yerinde medya haberciliğinden elde ettiği bilgilerle Çin hükümetinin Uygurlara ve diğer Müslüman azınlıklara yönelik devam eden baskısının bu yeni aşamasının Arkasındaki politikalarını analiz eder, Uygur işçilerin sömürülmesine Çinlilerin ve yabancı şirketlerin, muhtemelen bilmeden, insan hakları ihlallerindeki katkısına dair kanıtları ortaya koymaktadır.

ASPI’nın araştırması toplamda 82 yabancı ve Çinli şirketin doğrudan veya dolaylı olarak Uygur işçilerin potansiyel olarak kötüye kullanım amaçlı işgücü transferi programları yoluyla 2019’a kadar ekonomik kazanç elde ettiğini tespit etti, Bazı markalar birden fazla fabrikayla bağlantılıdır.

Bunlar: Abercrombie & Fitch, Acer, Adidas, Alstom, Amazon, Apple, ASUS, BAIC Motor, BMW, Bombardier, Bosch, BYD, Calvin Klein, Candy, Carter’s, Cerruti 1881, ChangAn Automobile, Cisco, CRRC, Dell, Electrolux, Fila, Founder Group, GAC Group (otomobiller), Gap, Geely Auto, General Motors, Google, Goertek, H&M, Haier, Hart Schaffner Marx, Hisense, Hitachi, HP, HTC, Huawei, iFlyTek, Jack & Jones, Jaguar, Japan Display Inc., L.L.Bean, Lacoste, Land Rover, Lenovo, LG, Li-Ning, Belediye mayor, Meizu, Mercedes-Benz, MG, Microsoft, Mitsubishi, Mitsumi, Nike, Nintendo, Nokia, Oculus, Oppo, Panasonic, Polo Ralph Lauren, Puma, Roewe, SAIC Motor, Samsung, SGMW, Sharp, Siemens, Skechers, Sony, TDK, Tommy Hilfiger, Toshiba, Tsinghua Tongfang, Uniqlo, Victoria’s Secret, Vivo, Volkswagen, Xiaomi, Zara, Zegna, ZTE.

Rapordaki Veriler yayınlanmış tedarikçi listelerine, medya raporlarına ve fabrikaların açıkladığı tedarikçilerine dayanmaktadır. ASPI, ilgili tedarikçi detaylarını teyit etmek için bu 82 markaya ulaştı. Rapor yayınlanmadan önce yanıt veren şirketlerin ilgili açıklamaları bu rapora eklendi. Raporun yayınlanmasından sonra yanıt verenlerle ilgili bilgiler internette güncellenecektir.

ASPI, az sayıda markanın, satıcılarına 2020’de bu tedarikçilerle ilişkilerini sonlandırma talimatı verdiklerini belirtti. Adidas, Bosch ve Panasonic de dahil olmak üzere diğerleri, çalışma programlarına dahil olan tedarikçilerle doğrudan sözleşmeye dayalı bir ilişkilerinin olmadığını, ancak hiçbir markanın tedarik zincirlerinin daha aşağısındaki bir bağlantıyı göz ardı edemediğini söyledi.

Rapor, ilgili fabrikaları ve tedarik zincirlerinde zorla çalıştırılan Uygurları bulunduran markaları ayrıntılarıyla anlatan bir ek içeriyor. Aynı zamanda Çin hükümeti ve şirketleri, yabancı hükümetler ve sivil toplum kuruluşları için özel tavsiyelerde bulunur.

“Xinjiang’a yardım” ediliyor 

Uygurları Çin’in iç bölgelerindeki fabrikalara yerleştirmek yeni bir politika değil. 2000’li yılların başlarından itibaren Çin, “Ulusların kaynaşma” ve “Yoksulluğa destek” adında çalışmalar yürüterek Doğu Türkistan ve Tibet’i geliştirmek bahanesiyle bu bölgedeki gençleri Çin’in iç bölgelerine göndermeye başladı.

Uygur işçilerinin bu programlara gönüllü olarak katılımı çok nadirdir ve onları evlerinden ve geleneksel yaşam tarzlarından kasıtlı olarak zorla uzaklaştırdılar. İşçiler uzun çalışma saatlerine, kötü koşullara, yağmacı patronlara ve Han Çinlisi meslektaşlarının ayrımcı tutumlarına maruz kaldı.

Temmuz 2009 Guangdong’daki fabrikada Han Çinlileri ve Uygur işçiler arasında çıkan şiddetli çatışma, Doğu Türkistan’ın başkenti Urumçi’de ölümcül bir ayaklanmaya sebep oldu.

Kargaşaya yanıt olarak, Çin hükümeti 2010 yılında düzenli ulusal ‘Xinjiang Yardımı’ konferansları düzenlemeye başladı. Bölgenin kalkınması ve istikrarı için varlıklı illeri ve şehirleri Doğu Türkistan’daki şehirler ve vilayetlerle ‘yardım’ amacıyla eşleştirmek için harekete geçerek mali destek ve siyasi teşvikler teklif edildi.

Çin’in diğer gelişmiş şehirleri ‘Xinjiang’a Tıbbi yardım’, ‘Xinjiang’a Teknolojik yardım’, ‘Xinjiang’a Eğitim yardımı’, ‘Xinjiang’a Endüstriyel yardım’ gibi farklı adlar altında Doğu Türkistan’a yardım etmeye teşvik edildi.

2017 yılında başlayan Uygurlara yönelik kitlesel tutuklamalar ve aşırı baskılardan sonra ‘Xinjiang Yardımı’ gündemi en önemli siyasi öncelik haline geldi.

Yerel yönetimler ve şirketler, ‘Xinjiang’a Endüstriyel Yardım’ olarak adlandırılan bir politika kapsamında kamplarda ‘yeniden eğitilmiş’ Uygurlar için iş fırsatları bulmaya şiddetle teşvik edildi.

Çin’deki şirketler ‘Xinjiang endüstriyel Yardımı’na iki şekilde katılabilir:

1. Doğu Türkistan içinde ‘uydu’ fabrikaları veya atölyeler açmak. Çin’in Xinhua Haber Ajansına göre, geçtiğimiz birkaç yıl içinde ‘Xinjiang Yardımı’ kapsamında, Doğu Türkistan’da yaklaşık 4.400 işletme kuruldu ve yaklaşık bir milyon yerel istihdam sağladı.

2. Çin’in iç bölgelerindeki fabrikalar için Uygur işçileri bir dizi işgücü transfer programları aracılığıyla işe almak.

Xinjiang Kalkınma ve Reform Komisyonu’nun resmî açıklamasına göre, 2018’in sonlarına doğru, ‘yeniden eğitim kamplarından’ ortaya çıkan ucuz iş gücü, Doğu Türkistan ekonomisinin önemli bir itici gücü haline geldi. Şu anda Uygur işçilerinin Doğu Türkistan’daki ‘mesleki eğitim’ ve siyasi telkinlerden Çin’deki fabrika işlerine kadar doğrudan bir boru hattı var.

Doğu Türkistan’ın işgücü transfer programı

Çin devlet medyasından ve resmi hükümet bildirilerinden toplanan veriler, 2017 ile 2019 yılları arasında 80.000’den fazla Uygur işçinin Doğu Türkistan dışına transfer edildiğini gösteriyor. ASPI, bu transferlerle ilgili mevcut verileri haritalandırdı. Şekilde ok ne kadar büyükse, transfer edilen insan sayısı o kadar fazladır. Noktalı çizgiler, direk olarak ilçelerden fabrikalara yapılan transferleri temsil eder. Şema kapsamlı olarak düşünülmemelidir, ancak programın ölçeği ve kapsamı hakkında fikir verir.

Kaynak: Yerel medya raporları ve resmi hükümet kaynakları dahil olmak üzere bir dizi veri kaynağını kullanan ASPI Uluslararası Siber Politika Merkezi.

Çin hükümetinin işgücü transferine ilişkin resmi verileri, Doğu Türkistan’ın güneyinden kuzey kısmına transferleri, Doğu Türkistan’dan diğer eyaletlere transferleri ve yerel fabrikalara yapılan transferleri içermektedir. Doğu Türkistan’ın dışına gönderilen işçiler, Tüm transfer edilenlerin %10’u ile %50’sini teşkil etmektedir.

Son yıllarda, Doğu Türkistan’dan Çin’in diğer bölgelerine yapılan transferler istikrarlı bir şekilde arttı. 2017 yılında, eyalet medyasında çıkan haberlere göre, Doğu Türkistan’dan gelen 20.859 ‘fazla iş gücü’ diğer illerde çalışmak üzere transfer edildi. ASPI’nın yayımlanan verilerle ilgili analizine göre, 2018’de tahmini 28.000 kişi istihdam için Doğu Türkistan dışına transfer edilirken, 2019’da ise tahmini 32.000 kişi transfer edildi.

Xinjiang yetkilileri ayrıca, işgücü transferi hedeflerini defalarca aştıklarını iddia ediyorlar. 2017 hedefi 20.000 olarak belirlendi ve %4 aşıldı. 2019’da hedef 25.000 olarak belirlendi ve bildirildiğine göre yaklaşık %25 oranında aşıldı.

ASPI, işgücü transfer planlarıyla ilgili anahtar kelimeleri aradığımızda Çin arama motoru Baidu tarafından ulaşılan sonuçların hacmini analiz etti. 2014’ten bu yana istikrarlı bir artışı (Doğu Türkistan’da ‘Şiddet İçeren Aşırıcılığa Karşı Sert Mücadele’nin başlatıldığı yıl) ve ‘yeniden eğitim’ süreci hızlandıkça 2017’de daha da çarpıcı bir artışı göstermektedir. Bu, işgücü transfer programının Çin hükümeti için son yıllarda giderek daha önemli bir siyasi öncelik haline geldiğine dair başka bir örnektir.

Doğu Türkistan işgücü transferleriyle ilgili çeşitli anahtar kelimeler için Baidu arama sonuçlarının sayısı, 2005 – 2019

Kaynak: ASPI Uluslararası Siber Politika Merkezi

Siyasi teşviklerin yanı sıra, Uygur işçileri ‘satın alma’ ve ‘satma’ işi, yerel yönetimler ve ticari komisyoncular için oldukça kazançlı iş haline geldi. 2018 Xinjiang Uygur özerk bölge hükümeti bildirisine göre, dokuz aydan fazla Doğu Türkistan’ın başka bir bölümünde çalışmak üzere transfer edilen her bir ‘fazla iş gücü’ için, organizatöre Ұ20(3 ABD$) ödül verildi; ancak, Doğu Türkistan dışındaki işgücü transferleri için rakam 15 kat sıçrayarak Ұ300’e (43,25 ABD $) yükseliyor. Çin’in dört bir yanındaki alıcı fabrikalara da Xinjiang hükümeti tarafından bir yıllık sözleşme yaptıkları her işçi için Ұ1.000 (144.16 ABD$) nakit ve üç yıllık sözleşme için Ұ5.000 (720.80 ABD$) nakit vererek teşvik ediliyor. Urumçi, Doğu Türkistan’ın bölgesel başkenti, yasal asgari ücret 2018 yılında aylık Ұ1620 (232,08ABD$).

Son yıllarda, ‘devlet destekli Uygur işçileri’ reklamları da internette dolaşmaya başladı. Şubat 2019 da, Qingdao merkezli bir şirket, Çin’deki yaklaşık 10 vilayete nakledilmek üzere çok sayıda ‘hükümet liderliğindeki, nitelikli ve güvenilir’ Uygur işçilerinin reklamını yapan bir duyuru yayınladı.

Qingdao Decai Decoration Co. Tarafından yayınlanan ve Doğu Türkistan’dan diğer bölgelere hükümet destekli Uygur işçileri tedarik ettiğini iddia eden reklam.

Not: Reklamda, geleneksel giysiler içinde dans eden iki Uygur’un karikatürü yer almaktadır.

Kaynak: “Şirketimiz çok sayıda hükümet (sponsorlu) Doğu Türkistan işçisi- işçi sevkiyatı hizmeti vermektedir” (我司提供大 量政府新疆工人劳务派遣公司), Qingdao İnsan Kaynakları Web Sitesi (青岛德才人力资源网)

Başka bir yeni reklam, 16 ila 18 yaşları arasındaki 1.000 Uygur işçiyi tedarik edebileceğini iddia etti. Reklamda: “Doğu Türkistan işçilerinin avantajları: yarı askeri tarzda yönetim, zorluklara dayanıklı, işten ayrılma riski yok… Minimum sipariş adeti 100 Uygur işçi!” olarak ifade kullanıldı. Reklamda ayrıca fabrika yöneticilerinin mevcut Xinjiang’lı polislerinin fabrikalarda işçilerin 24 saat gözetilmesi için yetkililere başvurabileceklerini ve işçilerin (bir Uygur aşçı ile) bir yıllık sözleşmenin imzalanmasından sonraki 15 gün içinde teslim edilebileceği söyleniyor.

Genç Uygur işçilerini ‘yarı askeri tarzda yönetim’ altında çalışmaya sunan işçi kiralama ilanı

Kaynak: ‘1,000 Uygur çevrimiçi rezervasyon için bekliyor’ (1000少数民族,在线等预约), Baidu HR Forum (百度 HR吧), 27 Kasım 2019

Vaka analizi 2: ‘Yeniden eğitim kamplarından’ zorunlu çalıştırma görevlendirmelerine

Kanıtlar, Doğu Türkistan’daki “yeniden eğitim kamplarından” “mezun olan” tutukluların Çin’in diğer bölgelerinde çalıştırılmak üzere doğrudan fabrikalara gönderildiğini gösteriyor. Bu tür durumlarda, çalışma düzenlemelerinin gönüllü olması olası değildir.

Haoyuanpeng Clothing Manufacturing Co.Ltd (浩 缘 朋 制衣 有限公司, HYP), ‘Xinjiang yardımı’na hem  Doğu Türkistan’daki uydu fabrikası (2018’de kuruldu) aracılığıyla hem de  Uygur işçilerini, genel merkezinin bulunduğu Anhui eyaletine naklederek katılıyor. HYP’nin kurumsal web sitesinde, İtalyan-Güney Koreli moda markası Fila, Alman spor giyim şirketleri Adidas, Puma ve Nike ile stratejik ortaklıkların reklamını yapıyor.

HYP, Şubat 2018’de 63 işçiyi Doğu Türkistan’dan Çin’in doğusundaki Anhui fabrikasına transfer etti ve toplam 500 işçiyi transfer etmeyi planladı. Bir hükümet raporuna göre, transfer edilen işçilerin tümü “Peyzivat İlçesi Meslek Okulu’nun (伽师 县 中等 职业 学校) ‘mezunları’ idi.

ASPI’nin uydu görüntüleri ve resmî belgeler üzerinde yaptığı analiz, ‘okulun’ 2017’den buyana ‘yeniden eğitim kampı’ olarak faaliyet gösterdiğini işaret ediyor. Yeni yatakhaneler ve fabrika depoları eklenerek boyut olarak büyüdü ve ‘askeri tarzda yönetim’ gibi önemli güvenlik özellikleri eklendi.

Peyzivat Meslek okulunun Ocak 2018’deki uydu görüntüsü, 2017’den beri eklenen güvenlik altyapısı turuncu renkle vurgulanmıştır.

Not: Birden fazla yatakhane binası ve bir öğretim binası, diğer siyasi beyin yıkama kamplarına benzeyen bir tarzda tamamen çitle çevrilmiş ve izole edilmiş görünmektedir. Ayrıca kapalı alana beş adet küçük fabrika depo binası inşa edildi. Kaynak: ASPI Uluslararası Siber Politika Merkezi.

Adidas’tan bir sözcü, şirketin HYP ile aktif bir ilişkisi olmadığını ve Adidas tabelasının kullanımını daha fazla araştıracaklarını söyledi.

Uygur işçilerin Anhui’e transferi, Guangdong eyaleti hükümeti tarafından düzenlenen ve HYP’nin Doğu Türkistan’ın Yeni şehir nahiyesinde oldukça güvenli bir fabrika kurmasını da içeren ‘Xinjiang Yardımı’ projesinin bir parçasıydı.

HYP’nin Doğu Türkistan’ın Yeni şehir nahiyesindeki fabrikasının uydu görüntüsü

Not: Fabrika tamamen çitle çevrelenmiştir ve çitle daha da izole edilmiş birkaç yatakhane binasına sahiptir. Ek olarak, tesis genelinde birkaç güvenlik kontrol noktası var. Kaynak: ASPI Uluslararası Siber Politika Merkezi.

Yakın tarihli bir röportajda, HYP Başkanı Zeng Yifa (曾 亿 法) devlet medyasına yaptığı açıklamada, Çin’in diğer bölgelerinde ve hatta yurtdışında genç işçi bulmak zor olduğu için Doğu Türkistan’da bir fabrika kurduğunu söyledi ve şu sonuca varmış: ‘Kuzey Kore’den getirilen işçileriyidir, ancak yabancı işçilere para harcamak istemiyorum. Sonunda Doğu Türkistanlı işçileri seçtim.’

HYP’nin Yeni şehir nahiyesindeki fabrikasının ön cephesinde büyük bir Adidas reklam panosu olup, 3 metre yüksekliğinde bir çitle çevrilidir. Fabrikanın iki girişi özel güvenlik tarafından korunuyor ve en az beş güvenlik noktası daha tesisin çevresini izliyor. HYP’nin Anhui eyaletindeki fabrikasının benzer güvenlik özelliklerine sahip olup olmadığı belli değil.

HYP’nin tedarik zinciri

Kaynak: ASPI Uluslararası Siber Politika Merkezi.

Hao Yuanpeng’in Doğu Türkistan, Kaşgar’daki fabrikası.

Kaynak: (企业 展示), Hao Yuanpeng Clothing Co. Ltd (浩 缘 company 服装 有限公司) ‘şirketinin fotoğrafları

Vaka analizi 3: ‘yeniden eğitilen’ Uygur işçiler Apple tedarik zincirinde

Aralık 2017’de Apple’ın CEO’su Tim Cook, şirketin müteahhitlerinden   biri olan O-Film teknoloji şirketi (欧菲 光 科技 股份有限公司) ‘ni ziyaret etti ve Çin sosyal medya platformu Weibo’da şirketin Guangzhou fabrikasında çekilen bir fotoğrafını paylaştı.

O-Film, iPhone 8 ve iPhone X için ‘selfie kameraları’ üretiyor. Şirket ayrıca web sitesinde Huawei, Lenovo ve Samsung da dahil olmak üzere bir dizi tanınmış şirket için kamera modülleri ve dokunmatik ekran bileşenleri ürettiğini belirtiyor.

Resim 14: Tim Cook’un Aralık 2017’de O-Film’in Guangzhou fabrikasındaki Weibo gönderisi

Tim Cook’un Çin sosyal medyasındaki gönderisi: ‘Peynir deyin! O-Film’de iPhone 8 ve iPhone X için selfie kameralarının üretimindeki olağanüstü, hassas çalışmaya daha yakından bakalım ‘. Çevrimiçi Kaynak

Cook’un ziyaretinden önce, 28 Nisan ve 1 Mayıs 2017 tarihleri arasında, 700 Uygur’un, Jiangxi eyaleti, Nanchang’daki O-Film fabrikasında çalıştırılmak üzere Doğu Türkistan’nın Hotan ili, Lop ilçesinden transfer edildiği bildirilmiştir.

Bu rapordaki Doğu Türkistan’dan yapılan diğer işçi transferlerinde olduğu gibi, Jiangxi’ye gönderilen Uygurların işe yerleştirilmeleri de son derece siyasidir. Xinjiang’daki yerel bir gazete, işçilerin “yavaş yavaş ideolojilerini değiştirmeleri” ve “Partinin kutsallığını anlayan, Partiye minnet duyan ve istikrara katkıda bulunan” modern, yetenekli gençlere “dönüşmeleri beklendiğini, Jiangxi’ye vardıklarında, Lop ilçesi tarafından gönderilen ‘siyasi olarak güvenilir’ ve hem Çince hem de Uygurca bilen birkaç görevli tarafından yönetildiğini yazmıştı.

5 ay sonra, yani Ekim 2017’de, Hotan’daki Çin komünist Parti hükümeti, O-Film ile temasa geçerek 1.300 işçi daha göndermek istediğini bildirdi.  12 Aralık 2017’de, O-Film’de çalıştığını iddia eden bir Uygur işçi, Jiangxi’deki O-Film fabrikasında binden fazla Uygur işçisinin olduğunu söyledi. Resim 15: O-Film Tedarik Zinciri

ASPI ICPC. Tedarik zinciri. Kaynak bilgiler için eke bakabilirsiniz

O-Film, Apple ve tedarikçileri için Uygur işçileri çalıştıran tek Çin fabrikası değil. Bu rapor, Apple’ın tedarik zincirindeki diğer üç fabrikayı da anlatıyor.

Eylül 2019 tarihli bir yerel yönetim belgesi, 560 Uygur işçinin, Foxconn Technology’nin (Foxconn) Zhengzhou tesisi de dahil olmak üzere merkezi Henan eyaletindeki fabrikalarda çalıştırılmak üzere transfer edildiğini söylüyor.  Tayvanlı bir şirket olan Foxconn, dünyada sipariş hacımı en büyük olan elektronik cihaz üreticisidir ve Apple, Dell ve Sony için parçalar üretmektedir. Zhengzhou tesisinin dünyadaki iPhone’ların yarısını ürettiğinin ve Zhengzhou şehrinin ‘iPhone şehri’ olarak adlandırılmasının nedeni budur.

Zhengzhou tesisinde Uygur işçilerin nasıl çalıştırıldığı belli değil. Bununla birlikte, New York merkezli China Labor Watch tarafından Eylül 2019’da yayınlanan bir rapor, Foxconn’un Zhengzhou fabrikasında çalışan ve Uygur işçileri de içeren sözleşmeli işçilerin ayda en az 100 saatten fazla mesai yaptığını belirtiyor. Geçtiğimiz on yıl içinde Foxconn, Zhengzhou tesisi de dahil olmak üzere işçi sömürüsü ve hatta intiharlarla gündeme gelmişti. Şirket ayrıca ‘Xinjiang yardımı’ programına aktif olarak katılmıştır.

Resim 16: Hubei Yihong Precision Manufacturing Co. Ltd’ye gelen Uygur işçiler

Hubei Yihong Precision Manufacturing Co.Ltd.’de çalışan Uygur işçiler, Xinjiang ile Xianning, Hubei arasındaki transfer sırasında. Bu fotoğraf Mayıs 2018’de Hubei’nin eyalet başkenti Wuhan’daki Wuchang tren istasyonunun dışında çekildi. çevrimiçi Kaynak. 17 Mayıs 2018’de 105 Uygur işçi, Doğu Türkistan’ın Keriya ilçesinden Hubei eyaleti, Xianning’deki Hubei Yihong Precision Manufacturing Co. Ltd’ye (湖北 奕 宏 精密 制造 有限公司)

Hubei Yihong) transfer edildi. İşçilerin gelmesi üzerine, kıdemli bir komünist parti yetkilisi Hubei Yihong fabrikasını ziyaret etti. Bir konuşmasında üç talepte bulundu: işçilerin Komünist Partiye minnet göstermesi, yöneticilerin gözetiminin artırması ve vatansever eğitimi yoğunlaştırılarak hızla uyum sağlaması.

Hubei Yihong, lamba ve pil kapakları üretir, Dongguan Yidong Electronic Co. Ltd’nin (东莞 市 奕 东 电子 有限公司) ise onun bir yan kuruluşudur ve web sitesinde son müşterilerinin Apple ve Huawei olduğunu yazmaktadır. Ne Hubei Yihong ne de ana şirketi Apple’ın tedarikçi listesinde yer almasa da, Apple için AirPods üreten GoerTek, Apple’ın müşterilerinden biri olarak listeleniyor.

Resim 17: Hubei Yihong Tedarik Zinciri

ASPI ICPC. Tedarik zinciri. Kaynak bilgileri için eke bakabilirsiniz. 2017’de, Apple’ın tedarikçisi Hefei Highbroad Advanced Material Co. Ltd (翰 博 高新 材料 （合肥） 股份有限公司, Highbroad) için üretim yaptığını söyleyen başka bir elektronik

şirketi, Hotan komünist parti il başkanlığı ile her yıl 1.000 Uygur işçi almak için bir sözleşme imzaladı. Aynı yılın ilerleyen aylarında, Hotan ilinin kırsal bölgesi olan Guma ilçesinden 500’den fazla Uygur, Highbroad’ın elektronik fabrikasında çalıştırılmak üzere Anhui eyaletindeki Hefei’ye nakledildi.

2018’de 544 Uygur, Guma ilçesinden yine Highbroad yan kuruluşu olanHefei’deki Fuying Photoelectric Co. Ltd (合肥 福 映 光电 有限公司) ‘e transfer edildi. Eyalet medyası, genç Uygur kadın Aynur Memetyusup’un Fuying’de çinceyi akıcı konuşmayı ve işyeri disiplinini öğrendiğini yazdı.

Resim 18: Hefei, Anhui eyaletindeki Highbroad Advanced Material Co.Ltd’de iş sonrası Çince dersinde Aynur Memetyusup’un (soldan birinci) bir resmi

‘Uygur kızı, annesinin büyük hayalinin gerçekleşmesine yardımcı oluyor’, China Daily, 6 Ağustos 2019, çevrimiçi Kaynak

Highbroad’ın web sitesine göre müşterileri arasında Japan Display Inc. Ve LG Display bulunmaktadır. Highbroad’ın işe alım ilanları ve bir Çin LCD endüstri rehberi ayrıca Highbroad’ın son müşterilerinin Dell, Lenovo, Samsung ve Sony gibi diğer tanınmış şirketler ve BMW, Jaguar, Land Rover, Mercedes-Benz ve Volkswagen gibi otomobil üreticileri olduğunu iddia ediyor.

Resim 19: Highbroad tedarik zinciri

 ASPI ICPC. Tedarik zinciri bilgileri için Ek’e bakabilirsiniz.

Küresel tedarik zinciri için çıkarımlar

Ülke çapındaki Uygur işçi transiferinin hızla yayılması, Çin’de faaliyet gösteren yabancı şirketler için yeni bir zorluk teşkil ediyor. Bu durum tedarik zincirlerinin bütünlüğünü nasıl güvence altına alıyor ve markalarını zorla, ayrımcı veya taciz edici işgücü uygulamalarıyla ilişkilendirilmenin itibarını risklere karşı nasıl koruyorlar? Etnik Han Çinlisi ve Uygur işçilerin iç içe geçtiği tedarik zincirleri ve iş gücünün çalışma koşulları, şirketlerin ürünlerinin zorla çalıştırmayla ilişkilendirilmediğinden emin olmalarını özellikle zorlaştırıyor. Bu işgücü transfer programları, denizaşırı Çinli markaların itibarına da zarar veriyor.

SAIC Motor, Samsung, SGMW, Sharp, Siemens, Skechers, Sony, TDK, Tommy Hilfiger, Toshiba, Tsinghua Tongfang, Uniqlo, Victoria’s Secret, Vivo, Volkswagen, Xiaomi, Zara, Zegna, ZTE gibi Bazı markalar birden fazla fabrikayla bağlantılıdır.

Veriler, yayınlanmış tedarikçi listelerine, medya raporlarına ve fabrikalardan talep edilen tedarikçi listesine dayanmaktadır. ASPI, ilgili tedarikçi detaylarını teyit etmek için bu 82 markaya ulaştı. Şirketlerin yayınlanmadan önce verdikleri yanıtla ilgili açıklamalarıda bu rapora ekledik.  Bu raporun yayınlanmasından sonra herhangi bir şirket yanıtı sunulursa, bunları da çevrimiçi olarak ele alacağız.

Raporun ekler kısmında, 2017’den bugüne kadar ‘xinjiang yardımı’ kapsamında belgelenmiş 35 tane işgücü transferi programı listelenmektedir. Tablo aşağıdaki bilgileri içermektedir:

Çin’in orta ve doğu illerindeki fabrikalara transferler

Doğu Türkistan’daki özel amaçlı fabrikalara yapılan transferler

Fabrikalara transfer edilen insan sayısı

Yaptıkları ürünler

Fabrikaların tedarik ettiğini iddia ettikleri şirketler.

Öneriler

Bu raporda tespit edilen hak ihlallerine yapılan eleştiriler, Uygur ya da Çinli işçilerin sahip olduğu hakları tamamen reddetmek değildir. Sorun, Uygurları uluslararası çalışma yasalarını ihlal ederek baskı altında çalıştıran politikalardır. Tespit ettiğimiz bulgulardan yola çıkarak aşağıdaki tavsiyelerde bulunuyoruz.

Çin hükümeti şunları yapmalıdır:

Çok uluslu şirketlere, Çin fabrikalarındaki zorla çalıştırma uygulamalarını araştırmaları için izin vermeli ve sınırsız erişim sağlamalı.

Uluslararası Çalışma örgütünün Standartlarını uygulamalı; iddia edilen zorla çalıştırma vakalarının soruşturulmasını da içeren kapsamlı bir şikâyet mekanizması oluşturmalı; mağdurlara koruma ve savunma olanağı sağlamalı ve faillere yaptırım uygulamalı.

Çin Anayasasında yer alan etnik ve dini haklar da dahil olmak üzere, Çin vatandaşlarının meşru haklarını korumalı.

Tedarik zincirlerinde zorla Uygur işçi çalıştıran şirketlerin ürettiği malların ithalatını yasaklamalı veya tedarik zincirindeki zorla çalıştırmaların ifşa edilmesini zorunlu kılan yasa getirmeli.

Bu raporda listelenen her şirket şunları yapmalıdır:

Bağımsız sosyal denetimler ve teftişler de dahil olmak üzere, Çin’deki fabrika işçiliği konusunda acil ve eksiksiz insan hakları durum tespiti yapmalı.

Fabrikalarının zorla çalıştırma ile ilişkilendiğini fark ederse, bu durumu düzeltmek için kendi uygulamalarını tekrardan ele almalı.  Zarar meydana gelen her durumda, derhal düzeltici önlem almalı, düzeltemediği durumlarda bu fabrikalarla çalışmayı durdurmalı.

Durum tespiti ve denetim bulgularını halka bildirmek de dahil olmak üzere tüm olası zararları ele almaya çalıştığı konusunda da tamamen şeffaf olmalı.

Yabancı hükümetler şunları yapmalıdır:

Doğu Türkistan’daki zorunlu işgücü transferlerinden sorumlu üst düzey yetkililere yönelik yaptırım uygulamakla birlikte, Çin hükümetine Uygurları zorla çalıştırma ve ‘yeniden eğitim kampı ‘ politikalarına son vermesi için baskıyı artırmalı.

Zorla çalıştırma ile üretilen mal ve ürünleri sınırlandırmak için ticaret anlaşmalarını gözden geçirmeli.

Çin hükümetine Zorla Çalıştırma Sözleşmesi, 1930 (No. 29), Zorla Çalıştırmanın Kaldırılması Sözleşmesi, 1957 (No. 105)   ve Zorla Çalıştırma Sözleşmesi 2014 Protokolü’nü onaylaması için baskı yapmalı.

STK’lar, işçi sendikaları ve tüketici hakları savunma kuruluşları dahil olmak üzere tüketiciler ve sivil toplum kurumları şunları yapmalıdır:

Çin’de üretim yapan şirketlerin zorla çalıştırma uygulamalarında suç ortağı olmadıklarından emin olmak için durum tespiti ve sosyal denetimler yapmalarını talep etmeli.

Markaları, tedarik zincirlerinin yapısı ve zorla çalıştırmanın meydana gelmemesini sağlamak için uyguladıkları önleyici tedbirler konusunda daha şeffaf olmaya davet etmeli.

Şirketlerin küresel tedarik zincirlerinde zorla işçi çalıştırmamaları için yeni kamu sözleşmeleri yapmaya, mevcut sözleşme kurallarını yerine getirmeye veya her ikisini birden yapmaya zorlamalı, bu tür vakalar tespit edildiğinde hızlı ve halka açık bir şekilde hareket etmelerini talep etmeli.

Ekler